Γεράκι - Το Κάστρο μας

Ιστολόγιο της ομάδας του Γυμνασίου Γερακίου Λακωνίας για το Κάστρο μας και την ιστορία του, που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Σχολικών Δραστηριοτήτων με τίτλο: " Γεράκι, Φραγκιά και Βενετιά. Τα μεσαιωνικά κάστρα κοινό στοιχείο Πολιτισμού και Ιστορίας "
Τάξεις: Α΄και Β΄Γυμνασίου
Υπεύθυνες εκπαιδευτικοί: Σαράντη Ανθή - Γκανά Πένυ - Τσιμπίδη Σοφία
Σχολικό Έτος 2014 - 2015

Πέμπτη 28 Μαρτίου 2019

Ο Ελκόμενος Χριστός


Ο  Ελκόμενος Χριστός
του Παναγιώτη Χριστάκη ,
 φοιτητή τμήματος Ιστορίας - Αρχαιολογίας Παν/μίου Κρήτης

Η παράσταση με τον Ελκόμενο είναι από τα αγαπημένα θέματα στη Λακωνία. Στη βυζαντινή τέχνη ξεκίνησε στα τέλη του 11ου  αιώνα αλλά καθιερώθηκε  τον 13ο. Η συγκεκριμένη παράσταση βρίσκεται στον ναό της Ζωοδόχου Πηγής στο κάστρο, στο Γεράκι. Είναι ζωγραφισμένη στο δυτικό τοίχο, νότια της θύρας εισόδου. Ο Χριστός είναι σε μεγάλες αναλογίες, φοράει ποδήρες, χειριδωτό χιτώνα και έχει τα χέρια του σταυρωμένα. Το πρόσωπό του είναι θλιμμένο αλλά παράλληλα δείχνει και μία γαλήνη κοιτάζοντας δεξιά του το σύμβολο του Πάθους του, τον σταυρό. Επίσης ο Χριστός φέρει ένσταυρο φωτοστέφανο με το επίγραμμα Ο ΩΝ.
Επάνω στον καφέ σταυρό στηρίζεται η σκάλα για την άνοδο του Ιησού στον σταυρό. Απέναντι από τον Χριστό υπάρχει ο αγαπημένος Του μαθητής, ο Ιωάννης θεολόγος. 


Το θέμα του Ελκομένου Χριστού εκτός από τη Ζωοδόχο Πηγή υπάρχει στην Αγία Παρασκευή και στον Προφήτη Ηλία (στο Κάστρο), αλλά σε όχι τόσο καλή κατάσταση. Αυτή η ζωγραφική είναι της Παλαιολόγειας εποχής. Τότε η τέχνη αναπτύχθηκε πάρα πολύ σε όλο το Βυζάντιο. Χαρακτηριστικά εκείνης της τέχνης ήταν οι πολυπρόσωπες σκηνές, το έντονο χρώμα και η απόδοση συναισθημάτων. Το καλλιτεχνικό εργαστήριο που ζωγραφίζει τις εκκλησίες του κάστρου αντιπροσωπεύει αυτή την εποχή. Στη συγκεκριμένη σκηνή ο καλλιτέχνης καταφέρνει να κάνει τον θεατή να νιώσει δέος και θλίψη για τη Σταύρωση του Χριστού. Σύμφωνα με επιγραφή, η οποία δεν σώζεται σήμερα, η αποπεράτωση και φυσικά η αγιογράφηση του ναού έγινε το 1431. Άρα και αυτή η παράσταση είναι αυτή τη χρονολογία.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Το Γεράκι" (Ιούνιος 2016)
                                                      

Τα «μυστικά» του κάστρου στο Γεράκι


Τα «μυστικά» του κάστρου στο Γεράκι
Του Παναγιώτη Χριστάκη, πτυχιούχου Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Παν/μιο Κρήτης

Το κάστρο του Γερακίου βρίσκεται σε έναν αποκομμένο λόφο από τον Πάρνωνα. Είναι περίεργη η θέση του, κάθε φορά που ανεβαίνω και βρίσκομαι στην αυλή έξω από τον ναό του Αγίου Γεωργίου, νιώθω σαν να είμαι πάνω σε ένα πανύψηλο καράβι και να ταξιδεύω. Ανάμεσα στα βουνά, τον κάμπο και τη θάλασσα, νομίζω ότι και άλλοι θα έχουν αυτή την εντύπωση. Πριν πολλά χρόνια ο Φώτης Κόντογλου[1] επισκέφθηκε το κάστρο σε μια περίοδο που έβρεχε και φυσούσε δυνατά βόρειος άνεμος, τότε έγραψε «Κάνω το σταυρό μου και λέγω Αιωνία η μνήμη!».  Λυπήθηκε για αυτούς που άφησαν τους τόπους τους και ήρθαν σε αυτό τον άγριο τόπο και έχτισαν το κάστρο. Λόγω της θέσης του κάστρου αλλά και της κακοκαιρίας του δημιουργήθηκε μια περίεργη και γεμάτη τρόμο ατμόσφαιρα.

Αεροφωτογραφία του Κάστρου του Γερακίου

 Έχω αναφέρει αρκετά για το συγκεκριμένο κάστρο αλλά υπάρχουν και κάποια μυστικά. Συγκεκριμένα ο λόφος του κάστρου έχει μήκος από βορρά προς νότο 120 μ. και πλάτος 60 μ. περίπου. Όταν κάποιος ανέβει και φθάσει στη κεντρική είσοδο θα παρατηρήσει τρείς τριγωνικές εισόδους. Εκεί πιθανόν να υπήρχαν τα οικόσημα της οικογένειας Nivelet, τα οποία δε ντα γνωρίζουμε ακόμα και σήμερα, καθώς τα οικόσημα στο εσωτερικό του ναού του Αγίου Γεωργίου έχει αποδειχθεί ότι ανήκουν σε οικογένεια Ιωαννιτών Ιπποτών. Στη συνέχεια δεν είναι τυχαία η διαμόρφωση της αυλής. Όταν περνάει κάποιος την είσοδο για να μπει στη κεντρική αυλή πρέπει να ανέβει κάποια σκαλιά. Είναι δηλαδή σε ψηλότερο σημείο και αυτό έδινε τη δυνατότητα προστασίας στη πύλη, η οποία ενισχυόταν με πύργους και επάλξεις. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι οι τετράγωνοι πύργοι στο νότιο τείχος. Στον νοτιοδυτικότερο υπάρχει ένα δωμάτιο με τέσσερις θυρίδες, απ’ όπου εκτοξεύονταν πέτρες στους εχθρούς. Στον άλλον πύργο που βρίσκεται στη νοτιανατολικότερη πλευρά διακρίνονται ανοίγματα που χρησίμευαν για τις ζεματίστρες[2], από τις οποίες χυνόταν εναντίον των εχθρών ζεματιστό λάδι. Πάλι ο Κόντογλου αναφέρει ότι οι κάτοικοι γκρέμισαν το τείχος της δυτικής πλευράς για να βλέπουν οι κάτοικοι τον χορό που γινόταν στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Για τα «περίεργα» σύμβολα που βρίσκονται στις τοιχογραφίες έχει γίνει ήδη αναφορά σε προηγούμενα άρθρα. Αυτό που δεν έχει αναφερθεί είναι μια μεγάλη στρογγυλή κολόνα στο δεύτερο κλίτος στον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στη βάση της υπήρχε δοχείο για να συγκεντρώνεται το αγίασμα που έτρεχε, από το οποίο, όποιος ασθενής έπινε, έβρισκε θεραπεία. Σύμφωνα με τη τοπική παράδοση το αγίασμα σταμάτησε να ρέει, όταν μια αμαρτωλή γυναίκα το άγγιξε.
Το μεγαλύτερο μυστικό του όμως που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι η μαγευτική του θέα. Μοναχικό και ήρεμο αγναντεύει τον Πάρνωνα, τον Ταΰγετο, τον κάμπο, τη θάλασσα και το ηλιοβασίλεμα.


[1] Έλληνας λογοτέχνης και ζωγράφος (1895-1965)
[2] Οι Καταχύστρες ή Ζεματίστρες: κτιστές περίκλειστες προεξοχές στο άνω τμήμα των τειχών, ένα είδος «μπαλκονιού», από το δάπεδο του οποίου οι αμυνόμενοι έβαλαν με πέτρες και τόξα κατά των εχθρών. Η πληροφορία ότι έχυναν επίσης καυτό λάδι ή νερό, αν και όχι ιδιαίτερα αξιόπιστη, τους προσέδωσε το όνομα «Ζεματίστρες». Παρατηρούνται πολλές παραλλαγές, ανάλογα με την μορφή και την λειτουργία τους.


Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα "Το Γεράκι" - φύλλο 18 ( Οκτ-Δεκ 2018)

Οι κτητορικές επιγραφές στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής


Οι κτητορικές επιγραφές στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής
Του Χριστάκη Παναγιώτη, πτυχιούχου Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Παν/μιο Κρήτης

Είναι σταυρεπίστεγος ναός, κτίσμα του α’ μισού του 15ου αιώνα[1]. Στο εσωτερικό, αριστερά της αψίδος υπάρχει δέηση των κτητόρων και επιγραφή. Παρατηρούμε δύο ανδρικές μορφές  σε αντωπή θέση, με λευκές ιερατικές στολές και με διάλιθα επιτραχήλια. Στη κεφαλή φέρνουν καστανά καλύμματα που τα συγκρατούν γύρω από το μέτωπο λευκές ταινίες. Δέονται προς τον Χριστό, ο οποίος εικονίζεται μέσα σε λευκή, κυκλική δόξα. Από την επιγραφή που σώζεται μαθαίνουμε ότι κτήτορες του ναού ήταν δύο έγγαμοι ιερείς, ο Δημήτριος Βούστηχας και ο Ρωντάκιος ο Περιοδευτής. Για τον πρώτο δεν ξέρουμε πολλά, το μόνο που μπορεί να επισημανθεί ότι το επώνυμο Βούστηχας δεν απαντά σήμερα στο Γεράκι. Πιο πολλά ξέρουμε για τον Ρωντάκιο, ο οποίος αναφέρεται σε επιγραφή στον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη θέση «Χαλάσματα»[2]. Τα όνομα Ρωντάκιος (Ρενδάκιος, Ρενδάκις, Ρεντάκιος, Ροντάκιος) είναι γνωστό στο Βυζάντιο από τον 8ο αι. και μετά. Στη Λακωνία συναντάται τον 10ο αιώνα[3].
Στην επιγραφή αναφέρεται « της τοιαύτης μονής», άρα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η Ζωοδόχος Πηγή θα πρέπει να αποτελούσε καθολικό Μονής[4]. Ως προς τη μορφή της, η επιγραφή είναι αφιερωματική κτητορική[5] και είναι σε μεγαλογράμματη γραφή, με μαύρους χαρακτήρες πάνω σε λευκό φόντο. Έχει συντομογραφίες, ορθογραφική ακρίβεια και συντακτική ορθότητα. Η θέση της στο ιερό βήμα είναι τυπική για τους μικρούς επαρχιακούς ναούς αυτής της περιόδου. Είμαστε τυχεροί καθώς ο Ζησίου σημείωσε την επιγραφή με την χρονολογία (1431)[6], η οποία δεν σώζεται σήμερα.
Στον βόρειο τοίχο τώρα του ιερού του ναού, μέσα στο τυφλό αψίδωμα στο οποίο εικονίζεται η Άκρα Ταπείνωση, εκατέρωθεν της μορφής του Χριστού, υπάρχει αφιερωματική επιγραφή[7]. Η επιγραφή είναι μεγαλογράμματη, με λευκούς χαρακτήρες πάνω σε γαλάζιο βάθος. Αναφέρεται ο Κωνσταντίνος και η σύζυγος του Ντζιάκουμα. 
Πιθανόν ήταν ευλαβείς Γερακίτες ή προσκυνητές και η Μονή θα πρέπει να όφειλε κάποια προσφορά, εξαιτίας της οποίας αυτοί ανεγράφησαν στα δίπτυχα του ναού για να μνημονεύονται κατά τη παράκληση. Το όνομα Ντζιάκουμα αποτελεί φραγκικό κατάλοιπο,









Εικόνα 1: .  Ζωοδόχος Πηγή. Οι κτήτορες και ο Χριστός.
Εικόνα 2: Ζωοδόζος Πηγή. Η Άκρα Ταπείνωση και η επιγραφή.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Το Γεράκι", φύλο 16 ( Απρ-Ιουν 2018)







[1] Γριτσόπουλου 1982, 264
[2] Ό.π., 266
[3] Τ. Παπαγεωργίου, Τοιχογραφίες του 15ου αιώνα στο κάστρο Γερακίου Λακωνίας (Αθήνα 2007), 40
[4] Ό.π., 42
[5] Παπαγεωργίου 2007, 42
[6] Ό.π., 43
[7] Ό.π.
[8] Ό.π.